नुवाकोट । “हामीले तरकारी खेती त गर्दै आएका थियौँ तर किराले बाली भुसुक्कै पाथ्र्याे । किरा थाम्ने उपाय बल्ल थाहा पाइयो”, प्राङ्गारिक खेती र खानायोग्य उत्पादनबारे दुईदिने तालिम लिएपछि बेलकोटगढी नगरपालिका–११ का जयनारायण मुडभरीले भने, “अब पहिलाभन्दा बढी उत्पादन गर्न सकिन्छ भन्ने आँट आएको छ ।”
मुलुकका ६० भन्दा बढी जिल्लाका चार सय बढी कृषि फार्ममा लामो समयदेखि तरकारी खेतीमा परामर्श दिँदै आएका भक्तपुरका शिव यन्द्योले स्थानीय किसानलाई सैद्धान्तिक र व्यवहारिक ज्ञान तथा अनुभव बाँडेपछि किसान उत्साहित छन् । ती गाउँस्थित कँडेल कृषि फार्मका सञ्चालक गोपी कँडेल र दाङ्मैस्थित सिड्स पर्माकल्चरका सञ्चालक किशोरी लोहनीको पहल तथा नगरपालिकाको सहयोगमा पालिकाको वडा नं ११ मा आयोजित तालिममा उन्नत मलखादको उत्पादन र प्रयोग, आधुनिक नर्सरीको निर्माण, विषादीरहित तरकारी उत्पादन, व्यावसायिक उत्पादन र बजारबारे प्रस्तुतिकरण गरिएको थियो ।
‘व्यावसायिक गोलभेँडा खेती’ पुस्तक लेखेका र आफ्नै सहकारीमार्फत वार्षिक करोडौँ रुपैयाँको तरकारी उत्पादन र व्यापार गराएको अनुभव भएका ‘सेफ फुड’का अभियानकर्मी यन्द्योलाई किसानले समय कम भएका कारण कुरिलो, च्याउलगायत खेतीबारे आफ्ना सबै जिज्ञाषा भने मेटाउन पाएनन् । सरकारी निकाय कृषि ज्ञान केन्द्रबाट खासै तालिम र सहयोग नपाएको गुनासो गर्ने स्थानीय किसानले यस्ता विज्ञलाई भेट्दा धेरै खुल्दुली हुनु स्वभाविक हो । विज्ञ यन्द्योले टेलिफोन र अनलाइन माध्यमबाट पनि किसानलाई परामर्श दिँदै आएका छन् । विषादीरिहत उत्पादन गर्ने किसानले उनीहरूकै मूल्यमा बजारमा उत्पादन दिन सक्ने स्थिति छ ।
नगरपालिकाका कृषि प्राविधिक तथा तालिमका सहभागी सम्झना कँडेलले यन्द्योको तालिम प्रभावकारी भएकाले यसलाई आफूहरूले थप विस्तार गर्ने बताउनुभयो । नगरपालिकाका प्रमुख राजेन्द्ररमण खनालले यस्ता तालिममा पालिकाको तर्फबाट पनि सहयोग हुने उल्लेख गर्दै रासायनिक मलले केही वर्षपछि जमिन नै मरुभूमिमा परिणत हुने खतरा आएका बेला प्राङ्गारिक अभियान सञ्चालन गर्नुपर्ने बताए ।
तालिममा तरकारी खेतीका नर्सरीदेखि नै रासायनिक मल र माटोको प्रयोग नगरी बीउउत्पादन गर्न सिकाइएको थियो । प्लाष्टिक ट्रेमा कम्याट (व्याक्टेरियम), पोटासियम, गड्यौले मल र कोकोपिट मात्राअनुसार मिसाएर त्यसका बीउ राखेमा बीउमा कुनै रोग नलाग्ने हुन्छ । बेर्ना रोपेपछि झोल मल प्रयोग गरेर त्यसलाई हुर्काउन सकिन्छ ।
तरकारीमा फेद कुहिने,  अगौटा डढुवा, पछौटे डढुवा, सेतो ढुसी, साउथन ब्लाइट, लिफ मोल्डलगायत रोग लाग्ने भएकाले त्यसको कसरी उपचार गर्ने भन्ने विधि पनि किसानले थाहा पाएका छन् । पासाङल्हामु मार्गको सडक निर्माण नभइसकेकाले यहाँका किसानको उत्पादनलाई सहजरूपमा काठमाडौँ लान नसकिने गुनासो छ ।महत्वपूर्ण व्यावसायिक व्यक्ति (सिआइपी) सम्मान प्राप्त व्यवसायी कँडेलले किसानलाई ज्ञान र सीपमा पोख्त बनाएर उनीहरूको मेहेनतअनुसारको प्रतिफल आओस् र स्वरोजगारबाटै धनी होऊन् भन्ने आफूहरूको भावना रहेको बताए । त्यसका लागि आफूले व्यक्तिगत सहयोगको क्रमलाई निरन्तरता दिने उनको भनाइ छ । प्राङ्गारिक कृषि विज्ञसमेत रहेका किशोर लोहनीले धेरै समयको प्रयासपछि यन्द्योजस्ता विज्ञलाई गाउँमा ल्याउन सकिएको र अब स्थानीय किसानले गरिखान सक्ने विश्वास बढेको बताए । सरकारले कृषिका लागि अनुदान पनि दिन थालेकाले गाउँ–गाउँमा व्यावसायिक खेतीको क्रम भने बढ्दो छ ।–रासस