कञ्चनपुर, २७ कात्तिक । कैलाली कञ्चनपुरमा मात्रै बसोबास गर्ने राना थारू समुदायले राष्ट्रिय जनगणना–२०७८ मा सहभागिताका लागि समुदायलाई सचेतीकरण गरी सशक्त बनाएको छ ।  राना थारू समुदायको बाहुल्यता रहेका क्षेत्रमा नेपाल राना थारू समाजले सचेतीकरण अभियान सञ्चालन गरेको हो । “जनगणनाका लागि घरदैलोमा पुग्ने गणकलाई सघाउ पु¥याउनका लागि अभियान सञ्चालन गरेका हौँ”, नेपाल राना थारू समाजका केन्द्रीय अध्यक्ष कृपाराम रानाले भने, “पहिलोपटक राना थारू समुदायको पनि गणना हुँदैछ । यसमा हाम्रो पनि अर्थपूर्ण तरिकाले सहभागिता रहन्छ ।”
सचेतीकरण अभियान सकेर गणकलाई सत्यतथ्य विवरण उपलब्ध गराउने कार्यमा जुटेको उनले बताए । “यसअघिका जनगणनामा राना थारूलाई छुट्टै रूपमा समेटिएको थिएन”, उनले भने, “यस पटकको जनगणनाका लागि तयार गरिएको भाषाभाषीको प्रश्नावलीमा समेत राना थारू भाषालाई समेटिएको छैन ।” कन्फ्युजनको अवस्था रहेको छ । थारू शब्दावली मात्रै उल्लेख गरिएको छ । थारू मात्रै उल्लेख गरिएको शब्दावलीमा सही लगाउँदैनौँ । अन्य भन्ने कोलममा राना थारू भनेर जनाउँछौँ । थारू मात्रै लेख्दा राना छुट्छ । राना मात्रै लेख्दा थारू छुट्ने भएकाले अपूरो हुन्छ, त्यसैले मातृभाषामा राना थारू, पुख्र्यौलीदेखि बोलिने भाषामा राना थारू र जातजाति के हो भन्नेमा राना थारू भनेर जनाइने उनले बताए । 
“यसअघिका जनगणनामा थारू मात्रै लेख्दा छुट्टै पहिचान भएको समुदाय भनेर चिनिएनौँ । राज्यले नीतिनिर्माण गर्दा समेटिएनौँ । अब त्यस्तो गल्ती दोहरिन नदिनका लागि सचेत भएका छौँ,” अध्यक्ष रानाले भने । राना थारू समुदायको छुट्टै आदिवासी जनजातिको सूचीमा सूचीकृतसँगै भाषासमेत सूचीकृत भइसकेको अवस्थामा पनि राज्यका हरेक क्षेत्रमा पहुँच पुग्न सकेको छैन । राना थारू समुदायको उपस्थितिबारे राज्यलाई पूर्णरूपमा जानकारी नहँुदा राना थारू समुदाय अधिकारबाट वञ्चित हुँदै आएको राना थारू समुदायका अगुवाहरूको भनाइ छ । 
“सूचीकृत भएर मात्रै नपुग्ने भएकाले राना थारू समुदायको अवस्थाबारे जानकारी हुन आवश्यक छ”, सुग्रिव रानाले भने, “यसका लागि जनगणनामा राना थारूको भाषासँगै, छुट्टै संस्कृति, पहिरन, चालनचलन, रहनसहन र सङ्ख्या यकिन हुन्छ । त्यसकै आधारमा राज्यले नीतिनिर्माण गर्ने, कानुन निर्माण गर्ने र आरक्षणको व्यवस्था गर्छ ।” 
भूगोल, जातिअनुसार आरक्षण र जनसङ्ख्याका आधारमा नीतिनिर्माण हुने भएकाले जनगणनाका लागि पुग्ने गणकलाई सत्यतथ्य सूचना उपलब्ध गराउनका लागि खटिएको उनले बताए । “पछाडि पारिएको समुदाय भएकाले अधिकारबाट वञ्चित रहेको छ”, स्थानीयवासी रामभरोसा रानाले भने, “यसका लागि राज्यले आरक्षण दिनुपर्छ । राज्यका हरेक तहमा पहुँच पु¥याउनुपर्छ । यसका लागि जनगणनामा सहभागिता जनाएका छौँ ।” 
जनगणनाका लागि गणकलाई सत्यतथ्य जानकारी उपलब्ध गराई शिक्षा, स्वास्थ्य, आवाससँगै रोजगारीका हरेक क्षेत्रमा राना थारू समुदायको पहुँचका अभिवृद्धि गर्ने लक्ष्य रहेको उनको भनाइ छ । जनजातिको सूचीमा छुट्टै रूपमा सूचीकृत भएपछि भाषा सूचीकरणसँगै राना थारू समुदायको शब्दकोश निर्माण र व्याकरण निर्माणको कार्यसमेत गरिएको छ । जनगणनामा छुट्टै रूपमा राना थारू समुदायको जनगणना हुँदैछ, यो नै उपलब्धि भएको सुदूरपश्चिम प्रदेशसभाका सदस्य श्यामलाल रानाले बताए । 
राना थारू समुदायको पहिचानको मुद्दालाई निष्कर्षमा पु¥याउनका लागि राजनीतिक, सांस्कृतिक, प्रशासनिक, न्यायिक र शैक्षिक क्षेत्रमा पहुँच पु¥याउनका लागि जनगणनामा सहभागिता नै प्रमुख हतियारका रूपमा रहेको उहाँको भनाइ छ । यी मुद्दालाई निष्कर्षमा पु¥याउनका लागि राजनीतिक स्वार्थभन्दा माथि उठेर जनगणनाका कार्यक्रमलाई सफल बनाउनु रहेको उनले बताए । 
विसं २०७६ माघ २० गते सरकारले राना थारू समुदायलाई छुट्टै पहिचान दिई आदिवासी जनजातिको सूचीमा सूचीकृत गरेको थियो । कैलाली र कञ्चनपुरमा तीन लाख ३० हजारभन्दा बढी राना थारू समुदायको जनसङ्ख्या रहेको बताइन्छ ।–रासस