तपाईँ जुत्ता लगाएर घरभित्र पस्नुहुन्छ की ? वा घरबाहिर नै खोल्ने चलन छ ? सामान्यत हामीकहाँ -(हिमाली क्षेत्रमा बाहेक) घरबाहिर नै जुत्ता खोल्ने चलन छ तर पश्चिमि देशहरूमा भने घरभीत्र जुत्ता लगाएर घुम्नु एउटा सामान्य प्रक्रिया हुन्छ ।  तर घरभित्रका प्रदुषकहरूमाथि गरिएका अनुसन्धानलेचाहिँ जुत्ता घरबाहिर नै खोल्ने पूर्वेली चलन सुरक्षित रहेको देखाएको छ । र, घरबाहिर जुत्ता फुकाल्नु भनेको रोगहरूलाई घरबाहिरै छाड्नु हो भन्न थालिएको छ ।

हामी आफ्नो जुत्तामा धूलो, हिलो वा केही फोहर लाग्यो भने त्यसलाई पुछपाछ पारेर सफा गर्छौँ, तर जब हामी बाहिरबाट आफ्नो घरमा प्रवेश गर्छौँ, के हामी आफ्ना जुत्ता घरबाहिर नै खोल्न रुचाउँछौँ ? वा सरासर त्यही जुत्ता लगाएर घरभित्र पस्छौँ ? नेपालको सन्दर्भमा अधिकांश नेपाली घरभित्र पस्दा जुत्तालाई घरबाहिर राख्न मन पराउँछन् ।

द कन्जरभेसनमा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार, तर पश्चिमा विकसित देशहरूका अधिकांश नागरिकहरूले त्यसो गर्दैनन्, घरभित्र प्रवेश गर्न लाग्दा मैले आफ्नो जुत्ताको पिँधमा के–के बोकेर ल्याएको हुनसक्छु भन्ने कुरा उनीहरूको सोचाइभन्दा बाहिरको हुने गर्दछ। अधिकांश अष्ट्रेलियनहरूको अवस्था पनि त्यस्तै छ।

वातावरणसम्वन्धी अध्ययन गर्ने रसायनशास्त्रीहरूले अष्ट्रेलियासहित अन्य ३५ मुलुकमा १० वर्ष लगाएर गरेको घरभित्र हुने प्रदुषणको अध्ययनले भने घरभित्र जुत्ता लगाउने प्रचलनलाई गम्भीर रूपले नकारेको छ। डस्टसेफ प्रोग्रामको सहकार्यमा गरिएको त्यो अध्ययन अझ पूर्ण भइसकेको छैन तर तपाईँसँगै तपाईँको जुत्ताले घरबाहिरबाट बोकेर विकारहरूलाई घरबाहिरै छोड्नु नै उत्तम हुने यसको निचोड छ।

तपाईँको घरभित्र प्रदुषण फैलाउनसक्ने के–कस्ता तत्वहरू हुनसक्दछन् ? र, त्यस्ता प्रदुषकहरू कसरी तपाईँका घरभित्र प्रवेश गरे ? मानिसले आफ्नो जीवनको ९० प्रतिशत समय घरभित्रै बिताउँने भएकाले जुत्ता घरभित्र वा बाहिर भन्ने प्रश्न अब पश्चिमा मुलुकमा पनि सामान्य नभएको खोजकर्ताहरूको भनाई छ।

द कन्जरभेसनमा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार, पश्चिमा मुलुकहरूमा समेत प्रदुषणका सन्दर्भमा नीति–नियमहरूलाई हेर्ने हो भने त्यो माटो, वायु प्रदुषण वा घर बाहिरको वातावरणले आम नागरिकको स्वास्थ्यमा पर्नसक्ने हानी–नोक्सानीमा मात्र केन्द्रित रहेकोमा अब नियामक निकायहरूले घरभित्रको वायुको गुणस्तर वा अन्य प्रदुषणका विषयमा पनि चासो दिन थालेका छन्।

अध्ययनले के देखाएको छ भने घरभित्र देखिने फोहरमा कुकुर र बिरालोजस्ता घरपालुवा जनावरका रौँ र अन्य सामान्य धूलो र फोहर मात्र हुँदैन, घरभित्रको फोहरको एक तिहाइ हिस्सा जुत्ताले बोकेर ल्याउने फोहरको हुन्छ। जुत्ताका कुनाकाप्चामा अड्किएर बसेका वा घरभित्र पुगेका आँखाले देख्न नसकिने जीवाणुहरू हुन्छन् जसले घातक रोग फैलाउन सक्दछन्।

सडक बनाउँदा प्रयोग हुने अलकत्राका अवशेषले क्यान्सरको जीवाणु पैदा गर्न सक्छ तर त्यही फोहोर जुत्ताको माध्यमबाट घर भित्रिने मुख्य प्रदुषकमध्ये एक भएको अध्ययनले देखाएको छ। अध्ययनले घरभित्र हुनसक्ने त्यस्ता हानिकारक पदार्थहरूले पार्नसक्ने जोखिमको मापन र मूल्यांकन गरेको थियो।

द कन्जरभेसनमा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार, सडक बनाउँदा प्रयोग हुने अलकत्राका अवशेषले क्यान्सरको जीवाणु पैदा गर्न सक्छ तर त्यही फोहोर जुत्ताको माध्यमबाट घर भित्रिने मुख्य प्रदुषकमध्ये एक भएको अध्ययनले देखाएको छ । अध्ययनले घरभित्र हुनसक्ने त्यस्ता हानिकारक पदार्थहरूले पार्नसक्ने जोखिमको मापन र मूल्यांकन गरेको थियो ।

खोजकर्ताहरूले घरभित्रको प्रदुषणमा हुने एन्टिवायोटिक प्रतिरोगी जीनहरूको अध्ययन गरेको थियो । त्यस्ता जीनहरूले ब्याक्टेरियालाई एन्टिवायोटिक प्रतिरोधी बनाउने गर्दछ। खोजकर्ताहरूले घरभित्रको वातावरणमा पाइने किटाणुनाशक रसायनहरू र माइक्रोप्लाष्टिक्स (प्लाष्टिकका सुक्ष्म कण जो मानव स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ) को विषयमा पनि अनुसन्धान गरेका थिए ।

उनीहरूले कहिल्यै नाश नहुने परफ्लोरिनेटेड केमिकल्स (पीएफ्एएस्) को विषयमा गरेको अनुसन्धानले यस्ता रसायन कहिल्यै नाश नहुने र शरीरभित्र रहिरहने देखाएको छ । हिजोआज सर्वव्यापी रूपमा प्रयोग हुने औद्योगिक, घरेलु वा खाद्य प्याकेजिङमा त्यस्ता रसायन प्रयोग हुने अनुसन्धानकर्ताहरूको दावी छ । घरभित्र पाइनसक्ने रेडियोधर्मी पदार्थहरू र आर्सेनिक, क्याडमियम र लिड (सिसा) जस्ता द्यातक धातुहरूको तहको बारेमा अष्ट्रेलियासहित ३५ देशमा अध्ययन गरिएको थियो ।

अध्ययनले घरभित्र पाइनसक्ने प्रदुषकहरूमध्ये न्यूरोटोक्सिन सिसालाई सबैभन्दा द्यातक मानिएको छ जसको कुनै रङ्ग पनि हुँदैन र गन्ध पनि। यस्ता तत्व तपाईँको घर वरपरको माटोमा छ, पानी आउने धाराको पाइपमा छ वा तपाईँको लिभिङ रूम वा बेडरूमको कार्पेटमा टाँसिएर बसेको छ, त्यो कुरा तपाईँले कहिल्यै थाहा पाउनु हुन्न । घर बाहिरको वातावरणमा पाइने र घरभित्र पाइने त्यस्ता सीसाका बिचमा बलियो सम्वन्ध भएको विज्ञान बताउँछ । घरबाहिर उड्ने धूलोबाहेक मान्छेको जुत्ता र घरपालुवा जनावरको पञ्जाले यस्तो सम्वन्ध बनाउने काम गरिरहेको उनीहरूको निचोड छ ।

यद्यपि केही फोहर यस्ता पनि रहेका छन् जसले शरीरको रोग प्रतिरोधी क्षमता र एलर्जीको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्ने पनि अध्ययनले देखाएको छ ।

यदि तपाईँसँग बाहिरै जुत्ता फुकालेर घरभित्र प्रवेश गर्ने एकदर्म सामान्य र उत्तम विकल्प छ भने किन त्यो फोहर जुत्तालाई बोकेर घरभित्र घुम्ने ? अनुसन्धानकर्ताहरूले घरभित्र जुत्ता नलगाउनुमा बेफाइदा के छ भनेर प्रश्न समेत गरेका छन् ? घरबाहिर जुत्ता फुकाल्नु भनेको रोगहरूलाई घरबाहिरै छाड्नु भएको उनीहरू बताउँछन् ।

खोजकर्ताले घरभित्र प्रयोग गर्नका लागि एउटा छुट्टै जुत्ता राख्नुपर्ने बताउँदै त्यस्ता जुत्ताहरू कहिल्यै घरबाहिर प्रयोग नगर्न सल्लाह दिएका छन् । अध्ययनका क्रममा केहीले घरभित्र जुत्ताको प्रयोग नगर्दा बच्चाहरूलाई एलर्जीको समस्या आएको बताए पनि त्यो कुनै ठूलो समस्या नभएको खोजकर्ताहरू बताउँछन् ।- स्वतन्त्र समाचार