काठमाडौँ । नेपालको भाषा, कला, संस्कृति एवं जातजातिका बारेमा राम्रो दख्खल राख्ने शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीको निधनले मुलुककै अभिभावक गुमेको छ । कुनै विषयमा सोध्नु प¥यो वा जान्नु प¥यो भने धेरैले उनकै नाम लिन्थे । 
जुम्लाको कला संस्कृतिबारेमा पनि जोशी नै जानकार थिए । मारुनी, सोरठीदेखि लोकगीतका बारेमा पनि जोशीमा उत्तिकै ज्ञान थियो । ललितपुरको नेवार समुदायमा जन्मे पनि उनी स्पष्टसँग नेपाली भाषा बोल्थे भने नेपालको इतिहासका बारेमा अब्बल ज्ञान थियो । नेपालको पहिलो नक्शा बनाउने ऐतिहासिक कामसमेत जोशीले नै सम्पन्न गरेका थिए । 

कवि लेखनाथ पौड्यालका शब्द ‘आयो टप्प टिप्यो, मिति पुग्यो टारेर टर्दैन त्यो’ मा भने जस्तै जोशी हामीबाट बिदा भए । कर्णाली अञ्चलको भाषा संस्कृतिदेखि देउडासम्मका जानकार जोशीले राज्यको मूलप्रवाहभन्दा बाहिर रहेको क्षेत्र र तहलाई समेत काठमाडौँसँग जोडेका थिए । 
तीन पटक मदन पुरस्कार पाउनु भएका जोशीको जन्म विसं १९७७ वैशाख ३० गते पाटन दरबार क्षेत्र नजिकैको बखुम्बहालमा भएको थियो । संस्कृतिविद् जोशीले २०१२ सालमा स्थापित मदन पुरस्कार २०१३ सालमा पहिलोपटक पाएका थिए । एकै जनाले तीन तीन पटक मदन पुरस्कार पाउने मध्येका भाग्यमानी व्यक्तित्वमा रुपमा पनि उनी स्थापित थिए । 
उनका कृतिहरू ‘हाम्रो लोक संस्कृति’ ले २०१३ सालमा, ‘नेपाली राष्ट्रिय मुद्रा’ ले २०१७ सालमा र ‘कर्णाली लोक संस्कृति’ ले २०२८ सालमा मदन पुरस्कार प्राप्त गरेको मदन पुरस्कार गुठीले जनाएको छ । 
पुरातत्व विभागका पहिलो निर्देशकको जिम्मेवारी समेत सम्हालेका जोशीको सम्मानमा नेपाल राष्ट्र बैंकको मुद्रा व्यवस्थापन विभागले ‘सिक्कामा सत्यमोहन’ प्रकाशित गरेको छ । जोशीको तस्बीर अङ्कित सिक्काको एकातर्फ उनको तस्बिर र अर्कोतर्फ संसारकै सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको चित्र रहेको छ ।
कुनै मानिस जीवीत हुँदा आफ्नो तस्बिर अङ्कित चाँदीको सिक्का प्रकाशन हुने थोरै मानिसमध्ये एक थिए जोशी । उनको सम्मानमा काठमाडौँ विश्वविद्यालयले मनार्थ विद्यावारिधी प्रदान गरेको थियो भने दर्जनौं सम्मान र पुरस्कारसमेत उनले प्राप्त गरेका थिए । 
 कुनै एक चिनारीले मात्रै उनलाई चिनाउन सम्भव देखिँदैन । उनले आम नेपालीले नपाएका सम्मान, मान पदवी, नाम र विश्वास पनि उत्तिकै पाए । शताब्दी पूरा गर्दासमेत एक दिन पनि विश्राम नलिएका जोशीको एक सय दुई वर्षको उमेरमा आत्मकथा प्रकाशन भएको थियो । सो कार्यक्रममा उनी आफै उपस्थित थिए ।  
पत्रकार तथा लेखक गिरिश गिरीले जोशीको आत्मकथा लेखेका  हुन् । केही न केही सिर्जनात्मक र रचनात्मक काम गरिरहन रुचाउने जोशीको दीर्घ जीवनको पछाडि निरन्तरको सक्रियता र सकारात्मक सोच नै रहेको उनलाई नजिकबाट चिन्नेजान्नेहरू बताउँछन् । नेपाली मुद्राको बारेमा जानकारी दिने उद्देश्यका साथ प्रकाशित उनको पुस्तक ‘नेपाली मुद्रा’ पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ ।
 राष्ट्रिय समाचार समिति (रासस) को सञ्चालक समिति सदस्यका रुपमा आफ्नो जिम्मेवारी निभाएका जोशी नेपालको सबै जसो राजनीतिक व्यवस्थाका प्रत्यक्षदर्शी भए । व्यवस्था बदलियो, राजनीतिक संस्कार र चिन्तन बदलिए पनि उनी सधैँ साझा व्यक्तित्वका रुपमा अझ भनौं राष्ट्रिय अभिभावकका रुपमा स्थापित भए । त्यो गर्विलो इतिहास नेपाली समाजबाट ढलेको छ ।
 नेपालको कला, भाषा, संस्कृति आदिका बारेमा जिज्ञासु भएर खोजी गर्ने, त्यसलाई लिपीबद्ध गर्ने र आमरुपमा प्रकाशन गरेर जानकारी गराउने भएकाले उनको नामका अगाडि सम्मानपूर्वक संस्कृतिविदको विशेषण लागेको हो ।
 जोशीको जीवनमा जुरेली चरिको गहिरो प्रभाव परेको थियो । उनी आफैँले पनि लेखेका थिए, “मैले बाँच्नका लागि एउटा चरीबाट प्रेरणा पाएँ । त्यो प्रेरणा थियो, सादा जीवन उच्च विचार । चिन्ता नगर्ने, बरू चिन्तन गर्ने र सन्तोषी भएर बाँच्ने ।” 
नेपाली समाजलाई कलाकार अरनिकोको बारेमा जानकारी दिने व्यक्तित्वसमेत जोशी नै थिए भने राजा मानदेवका बारेमा बताउने पनि उनी नै भएको जानकारहरू बताउँछन् । 
दश वर्षको उमेरसम्म नेपाली भाषा समेत राम्ररी बोल्न नजान्ने जोशी आफैंले भने नेपाली भाषाको खोज तथा अनुसन्धानमा आफ्नो जीवन बिताएका छन् । नेपाली भाषा, कला, संस्कृतिको संरक्षण, संवद्र्धन र विकासमा जीवन पर्यन्त लागि परेका हुनाले उनी साझा व्यक्तित्वका रुपमा मात्रै स्थापित भएनन्  मान सम्मान उनलाई खोज्दै आएको जानकारहरूको भनाइ छ ।
 जोशीलाई सुप्रबल गोर्खा दक्षिणबाहु विख्यात त्रिशक्ति पट्ट, आदिकवि भानुभक्त पुरस्कार, पद्यमश्री साधना सम्मान, नेपाल सरकारले पनि उज्ज्वल कीर्तिमान राष्ट्रदीपले सम्मानित गरेको छ । यस्तै, सरकारले जोशीलाई राष्ट्र गौरव सम्मान दिने घोषणा गरिसकेको छ । उनका अनुसन्धानात्मक कृति नेपालीमा १० वटा, नाटक पाँच, काव्य दुई र कथा सङ्ग्रह पाँच तथा नेवारी भाषामा गरी करिब ५० कृति प्रकाशित भएका छन् । जोशीको सम्मानमा चित्राङ्कित हुलाक टिकट पनि प्रकाशन गरिएको छ । 
उनको निधनपछि राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति, प्रधानमन्त्रीलगायत प्रमुख राजनीतिक दलका शीर्ष नेता एवं सर्वसधारणले व्यक्त गरेको प्रतिक्रियाका आधारमा पनि जोशी साझा राष्ट्रिय व्यक्तित्वका रुपमा स्थापित थिए भन्ने स्पष्ट भएको छ ।
शङ्करराज जोशी र राजकुमारी देवीका सुपुत्र जोशीको जीवन साथी भने राधादेवी हुन् भने एक छोरा र तीन छोरी छन् । नेपालको कला संस्कृतिको संरक्षणमा सधै राज्य र तिनका निकायलाई घच्घच्याइरहने स्वभावका जोशीले नेपाल र नेपाली समाजका लागि लगाएको गुन चीरपर्यन्तसम्म कायमै रहनेछ । भौतिक रुपमा उनले अन्तिम श्वास लिए पनि उनको अन्तिम इच्छाको रुपमा रहेको ‘चक्रसंवर पौभाचित्र’ को  अभिलेखन कार्य जारी छ । त्यसको काम समेत अन्तिम चरणमा पुगेको छ ।–रासस