काठमाडौँ । मोबाइल फोनको प्रयोगले क्यान्सर निम्त्याउँछ भन्ने डर र भ्रम प्रायः फैलिन्छ । तर के यो वैज्ञानिक रूपमा सही छ ? हालै विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) ले यसबारे एक प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको छ । यस समीक्षा प्रतिवेदनमा मोबाइल फोन र क्यान्सरबीचको सम्बन्ध जान्नका लागि विश्वभर गरिएका धेरै अध्ययनहरूको समीक्षा गरिएको छ ।  यो प्रतिवेदन तयार गर्न अष्ट्रेलियन विकिरण संरक्षण र आणविक सुरक्षा एजेन्सीले नेतृत्व गरेको थियो । यसमा विश्वभरबाट जम्मा ५,००० भन्दा बढी अध्ययनहरू समावेश गरिएको थियो । यी धेरै वैज्ञानिक पक्षहरूमा मूल्याङ्कन गरियो, क्रमबद्ध गरियो र अन्तमा १९९४ र २०२२  बीच प्रकाशित ६३ सबैभन्दा सटीक अध्ययनहरू समीक्षा गरिएको थियो । यी सबै अध्ययनको विस्तृत अध्ययन र समीक्षापछि वैज्ञानिकहरू मोबाइल फोनको प्रयोगले कुनै पनि प्रकारको क्यान्सर वा ट्युमर नहुने निष्कर्षमा पुगेका छन् । यो समीक्षा आवश्यक थियो किनभने विश्वभर विज्ञानको नाममा धेरै मिथकहरूलाई सत्यको रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ । मोबाइल फोनबाट निस्कने रेडियो तरंगले मस्तिष्क, टाउको र घाँटीको क्यान्सर गराउँछ भन्ने एउटा ठूलो भ्रम पनि थियो । मोबाइल फोनले क्यान्सर नलाग्ने कुरा पक्का छ, तर के यसको मतलब मोबाइल फोनको प्रयोग पूर्णतया सुरक्षित छ त ? के यो कसैले चाहेको लामो समय सम्म चलाउन सकिन्छ ? यो बिल्कुल त्यस्तो छैन। लामो समयसम्म मोबाइल फोन प्रयोग गर्दा धेरै बेफाइदाहरू छन् । यसले फोकस कम गर्छ । ध्यान अवधि घट्छ । यसले आँखाको स्वास्थ्यमा नराम्रो असर गर्छ । विश्वको पहिलो स्मार्टफोन सन् १९९४ मा बजारमा आएको थियो र केही वर्षमै यो मानिसको जीवनको सबैभन्दा महत्वपूर्ण अंग बन्यो । स्टाटिस्टामा प्रकाशित एक रिपोर्ट अनुसार, विश्वको जनसंख्याको लगभग ७० प्रतिशतले स्मार्टफोन प्रयोग गर्दैछन् । यो बिना मानिसहरू असहाय जस्तै महसुस गर्छन् । हरेक उमेर समूहका मानिसमा मोबाइल फोनको प्रयोग तीव्र गतिमा बढिरहेको छ । फलस्वरूप, यसको साइड इफेक्ट पनि देखिन्छ ।  अमेरिकन नेशनल स्लीप फाउन्डेसनले गरेको एक अध्ययन अनुसार मोबाइल फोन वा अन्य ग्याजेटको प्रयोगले निद्रामा असर गर्छ । राति अबेरसम्म मोबाइल फोन र ल्यापटपबाट निस्कने प्रकाशको उपस्थितिमा हाम्रो शरीरले निद्राका लागि आवश्यक हर्मोन मेलाटोनिन निस्कन सक्दैन वा यसको मात्रा आवश्यकताभन्दा कम हुन्छ । यस्तो अवस्थामा निद्रा लागे पनि त्यति गहिरो हुँदैन । यस कारण, संज्ञानात्मक कार्य बिग्रन्छ, प्रतिरक्षा कमजोर हुन्छ र हृदय रोगको जोखिम बढ्छ। लामो समयसम्म मोबाइल फोन प्रयोग गर्दा आँखाको तनाव बढ्न सक्छ । मोबाइल फोनको सानो प्रिन्ट र उज्यालो स्क्रिनले आँखालाई कडा काम गर्न बाध्य बनाउँछ । यसले आँखा सुख्खा हुने, आँखा धमिलो हुने र टाउको दुख्ने जस्ता समस्या निम्त्याउन सक्छ । यसले आँखाको ज्योतिलाई असर गर्न सक्छ । मोबाइल फोनको स्क्रिनमा लगातार हेर्दा तनावको स्तर बढ्न सक्छ। यसले चिन्ता बढाउन सक्छ। साथै, आँखा र घाँटी को मांसपेशिहरु मा तनाव बढ्न सक्छ। मानिसहरु मोबाइलको लतमा फसेका छन् । कतिपयले त मोबाइल फोन पनि शौचालयमा लैजान्छन् । यसको लागि नयाँ शब्द 'नोमोफोबिया' हो। यसको मतलब मोबाइल फोन बिना नर्भस हुनु हो । यसबाहेक हरेक साना–ठूला कामका लागि मानिसहरु मोबाइलमा निर्भर हुँदै गएका छन् । जसका कारण परिश्रम गर्ने बानीको अन्त्य हुन थालेको छ । मोबाइल फोनको अत्याधिक प्रयोगका कारण मानिसको ध्यान आकर्षण घट्दै गएको छ । यसको मतलब विचलित नभई एक कार्यमा कति समयसम्म निरन्तर ध्यान दिन सकिन्छ भन्ने हो । युनिभर्सिटी अफ क्यालिफोर्निया, इर्विनले गरेको अध्ययनका अनुसार विगत २० वर्षमा मानिसको औसत ध्यानाकर्षण अवधि २.५ मिनेटबाट ४७ सेकेन्डमा घटेको छ । एक हिसाबले सारा संसार स्मार्टफोनमा कैद भएको छ । यसमा मानिसहरु हरेक मिनेट एक एपबाट अर्को एपमा घुमिरहन्छन् ।

रीलहरू प्रत्येक ३० सेकेन्डमा स्क्रोल गर्छन्। यसको असर मानिसमा एकाग्रता गुम्दै गएको छ । अहिलेको समयमा मोबाइल फोन कुनै जादू भन्दा कम छैन । पहिले मानिसलाई कुनै शब्दको अर्थ थाहा नभएको खण्डमा लामो समयसम्म शब्दकोशमा अलमल हुने गरेको थियो । मनपर्ने गीत बजाउनका लागि उनी पहिले क्यासेट खोज्थे, त्यसपछि टेप रेकर्डर रिवाइन्ड गरेर सुरु गर्थे । क्यासेट घरमा भए पनि कम्तिमा ५ मिनेट खर्च हुन्थ्यो । अब यो सबै केहि सेकेन्डमा हुन्छ । फलस्वरूप, मानिसहरूले धैर्यताको क्षमता गुमाउँदैछन् । विशेषगरी मोबाइल फोनको प्रयोगले साना बालबालिकाको मानसिक र शारीरिक विकासमा नकारात्मक असर पारिरहेको छ । बालबालिका संवेदनशील हुन्छन् । धेरै स्क्रिन समयले तिनीहरूको संज्ञानात्मक र भावनात्मक विकासमा बाधा पुर्‍याइरहेको छ। यसले ध्यान अवधि समस्याहरू, भाषा सीपहरूमा ढिलाइ र व्यवहार समस्याहरू निम्त्याउँछ। बालबालिका बाहिर मैदानमा खेल्नुको सट्टा मनोरञ्जनका लागि स्मार्टफोनमा गेम खेलिरहेका छन् वा भिडियो हेरिरहेका छन् । यसले उनीहरुको शारीरिक वृद्धिमा समेत असर गरिरहेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय डिजिटल डाटा फर्म ‘डेटा रिपोर्टल’ को रिपोर्ट अनुसार संसारभरका मानिस मध्ये एक व्यक्तिले हरेक दिन औसत समय ३ घण्टा १५ मिनेट स्मार्ट फोन चलाउने गर्दछन् । औसतमा, जापानका मानिसहरूले आफ्नो फोन दिनमा २ घण्टा भन्दा कम समय प्रयोग गर्छन् । त्यस्तै भारतमा ४ घण्टा ३ मिनेट, अमेरिकामा ३ घण्टा ३९ मिनेट, ब्राजिलमा ५ घण्टा १९ मिनेट फोनको प्रयोग गरिन्छ । उपभोक्ता इलेक्ट्रोनिक्स सेलको तथ्यांकअनुसार पछिल्ला केही वर्षयता स्मार्टफोनको बिक्रीमा कमी आएको छ । यो गिरावट अझै बढ्ने अनुमान गरिएको छ । यसको एउटा कारण नयाँ पुस्ताले फेरि आधारभूत फोन किन्न थालेको छ । संसारका धेरै वैज्ञानिकहरूले पहिले नै औंल्याइसकेका छन् कि यदि मानिसहरू आफ्नो दिमाग प्रयोग गर्नुको सट्टा फोनमा निर्भर भए भने मस्तिष्कको कार्य कमजोर र विकासमा सीमित हुनेछ । हामीले बुझ्नु आवश्यक छ कि मानव मस्तिष्क स्मार्टफोन भन्दा धेरै छिटो र धेरै शक्तिशाली छ ।