अमेरिकी राष्ट्रपति निर्वाचनमा धेरै पटक यस्तो देखिन्छ कि उम्मेदवारले धेरै जनमत पाएर पनि हार्छन्। यसको मुख्य कारण हो इलेक्टोरल कलेज प्रणाली । यो प्रणालीले अमेरिकी निर्वाचन प्रक्रियामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, र यसले कसरी काम गर्छ भन्ने कुरा बुझ्न महत्त्वपूर्ण छ।

इलेक्टोरल कलेज के हो ?

इलेक्टोरल कलेज एक प्रकारको निर्वाचन प्रणाली हो जसमा प्रत्येक राज्यलाई जनसंख्याको आधारमा निश्चित संख्या इलेक्टोरल भोटहरू प्रदान गरिन्छ । अमेरिकामा कुल ५३८ इलेक्टोरल भोटहरू छन्, जसमा राष्ट्रपति बन्नका लागि २७० भोटहरू जित्न आवश्यक हुन्छ । प्रत्येक राज्यको इलेक्टोरल भोट संख्या त्यहाँको जनसंख्याको आधारमा निर्धारण गरिन्छ, जसले गर्दा ठूला राज्यहरूमा धेरै इलेक्टोरल भोटहरू हुन्छन् ।

इलेक्टोरल कलेजले कसरी काम गर्छ ?

इलेक्टोरल कलेज प्रणालीको प्रक्रिया निम्नानुसार छ :

१. राज्यको इलेक्टोरल भोट संख्या : प्रत्येक राज्यको इलेक्टोरल भोट संख्या यसका कांग्रेसका प्रतिनिधिहरूको संख्याको आधारमा निर्धारण गरिन्छ । यसले जनसंख्यामा भिन्नता हुने तर देशभरको प्रतिनिधित्व कायम राख्ने प्रयास गर्छ ।

२. मतदाताहरूको भोट : चुनावको दिन, नागरिकहरूले उम्मेदवारको पक्षमा मतदान गर्दछन्, तर तिनीहरूले वास्तवमा इलेक्टोरल मतदाताहरूको लागि भोट दिन्छन् । धेरैजसो राज्यमा (मेन र नेब्रासाको बाहेक)  “विजेता सबै” मा यो प्रणाली लागू हुन्छ, जसले गर्दा विजेता उम्मेदवारले त्यो राज्यका सबै इलेक्टोरल भोटहरू जित्छ ।

३. इलेक्टोरहरूद्वारा मतदान : जनादेशपछि, इलेक्टोरहरूले चयन भएका उम्मेदवारको पक्षमा आफ्नो भोट दिन्छन्, र यी भोटहरू जनताद्वारा मतदान पछि आधिकारिक रूपमा गन्नका लागि कंग्रेसमा पठाइन्छ ।

४. कांग्रेसमा गन्ने प्रक्रिया  : जनवरीमा, कांग्रेसले एक संयुक्त सत्रमा यी भोटहरूको गणना गर्छ, र जसले २७० वा सोभन्दा बढी इलेक्टोरल भोटहरू पाउँछ, उसलाई राष्ट्रपति घोषित गरिन्छ ।

इलेक्टोरल कलेजको महत्त्व

१. समान प्रतिनिधित्व : इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले साना राज्यहरूलाई महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न मौका दिन्छ । यदि केवल जनमतको आधारमा राष्ट्रपति चयन गरिने भए, ठूला राज्यहरूमा मात्र ध्यान केन्द्रित हुने थियो । इलेक्टोरल कलेजले साना राज्यहरूलाई पनि महत्त्वपूर्ण बनाउँछ ।

२. फेडरल प्रणालीको संरक्षण : इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले अमेरिकी फेडरल प्रणालीको संरक्षण गर्छ । यसले राज्यहरूको स्वायत्तता र महत्त्वलाई कायम राख्छ, जसले गर्दा संघीय सरकार र राज्य सरकारबीच सन्तुलन कायम रहन्छ ।

३. स्थिरता र स्पष्टता : इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले निर्वाचन परिणामलाई स्पष्ट र स्थिर बनाउँछ। यसले निर्वाचन परिणामलाई विवादास्पद हुनबाट जोगाउँछ र निर्वाचनको नतिजा छिटो र स्पष्ट रूपमा घोषणा गर्न मद्दत गर्छ ।

धेरै मत पाएर पनि हार्नुको कारण

इलेक्टोरल कलेज प्रणालीको कारण, उम्मेदवारले धेरै जनमत पाएर पनि हार्न सक्छन् । उदाहरणका लागि, २०१६ को निर्वाचनमा हिलारी क्लिन्टनले धेरै जनमत पाएकी थिइन्, तर डोनाल्ड ट्रम्पले इलेक्टोरल कलेजमा धेरै भोट पाएर राष्ट्रपति बने । यसले देखाउँछ कि इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले जनमतभन्दा इलेक्टोरल भोटलाई प्राथमिकता दिन्छ ।

निष्कर्ष

इलेक्टोरल कलेज प्रणाली अमेरिकी राष्ट्रपति निर्वाचन प्रक्रियाको एक महत्वपूर्ण हिस्सा हो । यसले साना राज्यहरूलाई महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न मौका दिन्छ, फेडरल प्रणालीको संरक्षण गर्छ, र निर्वाचन परिणामलाई स्पष्ट र स्थिर बनाउँछ । यद्यपि यस प्रणालीको कारण उम्मेदवारले धेरै जनमत पाएर पनि हार्न सक्छन्, जसले गर्दा यस प्रणालीको आलोचना पनि गरिन्छ। तर, इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले अमेरिकी लोकतन्त्रको विशेषता र महत्त्वलाई कायम राख्न मद्दत गर्छ । -दाहाल अमेरिकाबाट प्रकाशित हुने ग्लोबल न्यूज ब्रेकसँग सम्बन्धित छन् ।